تئاتر شهر که بر اساس خبر روزنامه اطلاعات مورخه ۷ بهمن‌ماه ۱۳۵۱، ساعت ۴ و نیم عصر همین روز و با حضور محمدرضا شاه و فرح پهلوی (شهبانوی ایران) افتتاح شد، هنوز و بعد از گذشت نزدیک به ۵ دهه، مهمترین و مجهزترین مرکز اجرای تاتر در ایران به شمار می‌رود.

هر هنرمند تئاتری آرزو دارد، روزی نمایشش در تالار اصلی به روی صحنه برود . همچنانکه این تالار  نمایش بزرگانی چون  اکبر رادی، بهرام بیضایی،اکبر نعلبندیان، عباس جوانمرد،قطب‌الدین صادقی و… از ایران و آثار نمایشی بزرگانی چون چخوف، شکسپیر، یونسکو،  ایبسن و … را  بر صحنه دیده و  بازیگران بزرگی از نسل‌های مختلف خاک این صحنه را خورده‌اند؛ از  سوسن تسلیمی، فهیمه راستگار،‌ مهدی هاشمی، داریوش فرهنگ، پرویز پورحسینی و سیاوش تهمورث که  نخستین بازیگرانی بودند که با نمایش باغ آلبالوی  آنتون چخوف به کارگردانی آربی اوانسیان و در حضور شاه و فرح  افتتاحیه تالار را  با حضورشان  جشن گرفتند، تا دیگرانی چون علی ‌نصیریان، جمشید مشایخی، عزت‌الله انتظامی،  محمود دولت‌آبادی و … که  از نسل  اول  بازیگران بودند تا  هنرمندانی چون پرویز پرستویی، خسرو شکیبایی، آتیلا پسیانی، امیر آقایی و پارسا پیروزفر، مهناز افشار، که  در سال‌های اخیر به  صحنه تاتر رونقی دوباره دادند.

روزی که نمایش  باغ آلبالو به صحنه رفت به گزارش روزنامه اطلاعات در همان روز ۷ بهمن ۵۱،  بلیت اجراها بین ۶ تا ۱۰ تومان بود. اکنون اما بلیت‌ها با رشدی نجومی به  بالای ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان رسیده است. اگر چه در تازه‌ترین اطلاعیه‌‌ای که بعد از تعمیرات  تالار اصلی منتشر شده  کمترین قیمت بلیت ۷۰  هزار تومان  و ردیف‌های وسط ۸۰ و ۹۰ هزار تومان هم  قمیت ‌گذاری شده‌اند.

اما  تمامی این  مشکلات سبب نشده و نمی‌شود تا  مردم و هنرمندان  از تاتر دل بکنند و می‌توان گفت که قلب تاتر ایران در همین نقطه می‌تپد. مرکزی که  با اتصال مترو به آن  تقریبا عبور  و مرور از هر نقطه شهر را  آسان کرده است.

آغاز دوران تازه‌ای در نهادسازی هنری

اندیشه ایجاد تئاتر شهر  وقتی احساس شد که  ایران به دوره‌ای تازه از  تحولات در تمامی عرصه‌ها ورود پیدا کرده بود. رشد اقتصادی بالا به همراه نیاز به عناصر تازه دنیای مدرن، گسترش و ازدیاد طبقه متوسط و شهرنشین، بالارفتن نیازهای تفریحی، پاسخگونبودن سخت‌افزار هنری، گذشته و ورود نسلی تازه از هنرمندان که در شاخه‌‌های مختلف هنری از خارج بازگشته بودند و یا در دانشگاه‌ها و مراکز هنری داخل کشور سرگرم تحصیل بودند، نیاز به تاسیس چنین مکان‌هایی را شدت بخشیده بود.

بر همه اینها بیفزایید دغدعه‌های شخصی فرح پهلوی را که در مقام ملکه ایران از یک سو و نایب‌السلطنه از دیگر سو، علاقه‌مند به گسترش فرهنگ و هنر بود و تمام قد از نهادها و اقدامات هنری دفاع می‌کرد و امکانات مالی و پشتیبانی در اختیار افراد قرار می‌داد.

ملکه پیشین ایران از یک طرف دیگر هم دلبسته ساخت و ساز بود. او در رشته معماری درس‌خوانده بود و برجسته‌ترین معماران ایران را می‌شناخت و همین شناخت به او امکان داد تا برخی از بهترین  معماران را برگزیند و به آنها سفارش دهد تا ساخت تالارهای هنری را در ایران سامان دهند و بسازند. تاتر شهر، موزه هنرهای معاصر، تالار وحدت، تالارفخرالدین اسعد گرگانی و ساختمان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و … نمونه‌هایی درخشان از ذوق و ظرافت معماران ایرانی است که با نگاه به پیشینه تاریخی معماری ایران و به کارگیری آموزه‌های مدرن معماری و ترکیب و‌آمیزش این دو با هم، ساختمان‌هایی بس تاریخی و زیبا آفریدند.

برای نمونه ساخت مجموعه تاتر شهر بر اساس طرحی از بیژن انصاری و با نظارت مهندس امیرعلی سردار افخمی (دکتری معماری‌ از پاریس)از سال ۱۳۴۶ و در دوره شهرداری منوچهر پیروز آغاز و سپس در دوره شهرداری نیک‌پی افتتاح شد. شهرداری که در همان نخستین روزهای بعد از انقلاب به جوخه اعدام سپرده شد.

ساختمانی شبیه تاج پادشاه

امیرعلی سردار افخمی که طراحی و اجرای پروژه تئاتر شهر را بر عهده داشت چندماهی قبل از انقلاب ایران را ترک کرد. او در گفت وگویی که با روزنامه‌شرق ۲۵ بهمن ۹۱ داشت گفت که این ساختمان را به تقاضای دفتر فرح پهلوی ساخت. او گفت که سخت مخالف استفاده از تراورتن و شیشه در کار روی این ساختمان بود . ایده‌ای که بعدها به نزاعی سخت و تاریخی بین او و هوشنگ سیحون انجامید که به کناره‌گیری‌اش از دانشگاه تهران انجامید.

آقای سردار افخمی در همان گفت وگو می‌گوید سفارش ساخت آجر و کاشی‌ها را به آجرپزی در تهران داد و ایده کار را هم از برخی از آثار معماری دوره‌های مختلف تاریخی ایران گرفت.

نکته‌ای که به ذهن او نرسید، اما بعدها پهلبد (وزیر وقت فرهنگ و هنر) به او گفت این بود که اثرش که به صورت مدور ساخته شده است و شبیه تاج پادشاهی است.
"یادم می آید آن زمان مهرداد پهلبد (وزیر فرهنگ وقت) گفت که خوب چیزی به فکرت رسیده. ساختمانی اجرا کرده‌ای که مثل یک تاج است! من گفتم اصلابه تاج فکر نکردم. الان هم که فکر می‌کنم، می بینم این تصور از قبل در ذهنم نبود که طرح نهایی شبیه خیمه یا فرم به خصوص دیگری باشد. این ساختمان شبیه هیچ چیزی نیست. فرم نهایی سازه، در واقع با الهام از خاطراتی که از کودکی از معماری ایرانی داشتم به ذهنم رسید." (روزنامه‌شرق- ۲۵  بهمن ۱۳۹۱)

به گفته آقای امیرافخمی طرح مجلس شورای ملی را هم او داده بود که به انقلاب خورد. اما بعد از انقلاب و در زمان ریاست ناطق نوری بر مجلس که با وزارت عباس آخوندی (باجناق ناطق‌نوری) همراه بود، آخوندی به پاریس آمد تا سردار افخمی را راضی به اجرای پروژه مجلس کند که خود طرحش را داده بود. اما تلاش‌های او و حتی پیغام‌های بعدی ناطق نوری ثمری نبخشید و در نهایت او به دلیل آنکه می‌ترسید جلوی بازگشتش به پاریس را بگیرند، از آمدن به ایران خودداری کرد.

ساختمان تئاتر شهر در چند سال اخیر دستخوش برخی‌ دست‌اندازی‌ها شد که از جمله آنها تبدیل پارکینگ متعلق به این ساختمان به مسجد بود. مدتی هم بحث تاثیر مترو بر این ساختمان و آسیب زدن به آن مطرح شدکه سردار افخمی هم دراین گفت وگو آن را بی‌تاثیر دانست. اخیرا و بعد از سال‌ها تالار اصلی تاتر شهر بازسازی شده است و برخی مشکلات ساختمانی آن نیز برطرف شده است تا همچنان و بعد از گذشت ۱۷ هزار روز، همچنان آن را سرپا و پر طراوت و همانند تاجی بر سر شهر تهران شاهد باشیم.